01. Hidrokarbonlar
01.01. Alkanlar
01.02. Alkil Grupları
01.03. Alkenler
01.04. Alkinler
02. Adlandırma Yaparken Uyulması Gereken Kurallar
03. Halkalı Alifatik Yapıların Adlandırılması
04. Aromatik Yapıların Adlandırılması
Organik bileşikleri aşağıdaki gibi öncelikle sınıflandırabiliriz.
01. Hidrokarbonlar
Yapısında sadece C (karbon) ve H (hidrojen) bulunan bileşiklerdir. Karbonlar tek bağlıysa doymuş hidrokarbonlar (alkanlar), halkalı yapılarda ise sikloalkanlar adını alır.
01.01. Alkanlar
Alkanlar CnH2n+2 genel formülü ile gösterebiliriz.
|
Formül
|
Adlandırma
|
Formül
|
Adlandırma
|
|
CH4
|
Metan
|
C11H24
|
Undekan
|
|
C2H6
|
Etan
|
C12H26
|
Dodekan
|
|
C3H8
|
Propan
|
C13H28
|
Tridekan
|
|
C4H10
|
Bütan
|
C14H30
|
Tetradekan
|
|
C5H12
|
Pentan
|
C20H42
|
Eikosan
|
|
C6H14
|
Hekzan
|
C21H44
|
Heneikosan
|
|
C7H16
|
Heptan
|
C22H46
|
Dokosan
|
|
C8H18
|
Oktan
|
C30H62
|
Trikontan
|
|
C9H20
|
Nonan
|
C40H82
|
Tetrakontan
|
|
C10H22
|
Dekan
|
|
|
Karbon atomu 1 veya 2 karbona bağlanmışşsa buna düz zincirli hidrokarbon denir.
Açık formüldede görüldüğü gibi C atomu 4 tane bağını yapmış. Bileşiğin sonunda ve başında CH3 ler var. 3 tane karbon atomu olduğu için propan olarak adlandırılır.
Eğer karbon atomu 2 den fazla karbona bağlanmış ise dallanmış hidrokarbon denir .
01.02. Alkil Grupları
Alkanlardan bir hidrojen çıkarılması ise oluşan gruplara alkil grubu denir. Genel olarak CnH2n+1 şeklinde gösterilir.
|
Formül
|
Adlandırma
|
|
CH3-
|
Metil
|
|
CH3- CH2-
|
Etil
|
|
CH3- CH2- CH2-
|
Propil
|
|
CH3- CH2- CH2- CH2-
|
Bütil
|
01.03. Alkenler
Yapısında bir veya daha fazla çift bağ içeren hidrokarbonlara denir. Genel olarak CnH2n olarak gösterilir.
Yapısındaki p bağı C-C bağı arasındaki dönmeyi engellediği için cis-trans izomeri meydana gelir.
|
Formül
|
Adlandırma
|
|
|
Eten (Etilen)
|
|
|
Propen
|
|
|
Büten
|
01.04. Alkinler
Yapısında C-C üçlü bağı içeren doymamış hidrokarbonlardır. Genel olarak CnH2n-2 formülü ile gösterilirler.
Formül Adlandırma
02. Adlandırma Yaparken Uyulması Gereken Kurallar
1. Yapıdaki en uzun hihrokarbon zinciri bulunur. Bu zincir dışındaki tüm gruplara yan zincir veya sübstitüyent denir. Yan zincirlere mümkün olan en küçük numaralar verilerek numaralama işlemine başlanır.
2. Herbir sübstitüyentin yerini gösteren numara yazılarak çizgi çekilir, sübstitüyentin adı yazılır.
Üçüncü karbonda metil grubu bağlı olduğu için 3 metil , 6 karbonlu olduğu için yapı hekzan olarak adlandırılacak
3- metilhekzan
3. Eğer yapıda birden fazla yan zincir varsa adlandırma yapılırken yaz zincirler alfabetik sıraya göre yazılır ve temel hidrokarbon ismine bitişik yazılır. Eğer iki yan zincirden birisi daha fazla karbonlu ise karbon sayısı az olan yan zincir daha önce yazılır.
3�5 dimetil oktan
3. karbonda metil grubu var, 5. Karbonda metil grubu var. 8 karbonlu yapı olduğu için oktan olarak adlandıracağız.
3-metil-4- etil heptan
3. karbonda metil grubu var. 4 nolu karbon atomundan ana zincire bağlı etil grubu var. Ana zincir 7 karbon içerdiği için heptandır.
4. Eğer yapıda çift bağ varsa çift bağa yakın olan karbon atomuna küçük numara verilir.
4-metil-2 hepten
Çift bağa en küçük numara gelecek şekilde numaralandırılmaya başlanır. 4. Karbonda metil grubu bağlanmış ve 2. Karbonda çift bağ olduğu için (alken) heptan �en ekini alır, hepten olur. Çift bağ yeride belirtilir.
5. Eğer yapıda fonsiyenel grup var ise
Yapıda fonksiyonel grup olduğu için numaralandırmaya oradan başlanır. 3. Karbon atomunda çift bağ olduğu için buda belirtilir. 5 karbonlu olduğu için adlandırma pentan olarak yapılır fakat çift bağ olduğu için penten olur. Fonsiyonel grup aldehit bu yüzden pentelal olarak adlandırılır.
3-aminopentanoik asit
NH2 burada yan zincir ve amino olarak isimlendirilir. 5 karbonlu bir yapı pentan . Ama karboksilik asit grubu var.
03. Halkalı Alifatik Yapıların Adlandırılması
Sübstitüye olmuş sikloalkenler adlandırılırken çift bağ karbonlarına 1 ve 2 numaraları verilir. Sübstitüyent gruplarıda mümkün olna en küçük numaralar verilerek adlandırma yapılır.
04. Aromatik Yapıların Adlandırılması
Aromatik bileşiklerin en önemlisi benzendir.
Sübstitüye olmuş karbona 1 numara verilerek isimlendirme yapılır. Bu durumda bu yapı 1-aminobenzen şeklinde okunur, özel adı anilindir.
Disübstitüye benzenlerde sübstitüentlerin yerleri;
Eğer 2 sübstitüent bitişik karbonlara bağlı ise orto (o-), eğer arada bir karbon varsa meta (m-), karşılıklı köşelerde ise para (p-) öntakıları ile belirtilir.
Fenole göre adlandırıldığında hidroksil grubunun bağlı olduğu karbon atomu 1 numara olarak numaralandırlır. Sübstitüye olmuş karbona mümkün olan en küçük numara verilir.
